Blik op de toekomst: mentale gevolgen van de pandemie

04 mrt Blik op de toekomst: mentale gevolgen van de pandemie

Voorzichtig aan neemt de hoop steeds verder toe dat de coronacrisis op zijn retour is. De samenleving gaat weer ‘open’, we kunnen en mogen weer meer met elkaar ondernemen. De afgelopen twee jaar hebben veel mensen echter zowel geestelijk als lichamelijk flink wat te verduren gehad; het is de vraag welke sporen de pandemie op langere termijn zal achterlaten in de samenleving. Hoogleraar en onderzoeker Michel Dückers vertelde aan Trouw welke drie mogelijke scenario’s hij voor zich ziet voor de mentale gevolgen van de coronacrisis in Nederland.

Michel Dückers is bijzonder hoogleraar crises, veiligheid en gezondheid aan de Rijksuniversiteit Groningen en tevens betrokken bij het onderzoek dat gedaan wordt naar de langetermijngevolgen van de coronacrisis in Nederland. De komende jaren zal moeten blijken in hoeverre de Nederlandse samenleving in de nasleep van de pandemie nog (mentale) gezondheidsschade ondervindt, voortkomend uit alle gebeurtenissen van de afgelopen twee jaar. Dückers houdt rekening met drie verschillende scenario’s die mogelijk kunnen gaan plaatsvinden.

“Het eerste is het meest negatieve scenario. Dat is dat alle stress, alle uitgestelde behoeftes en alle problemen van mensen van de afgelopen tijd, bijvoorbeeld in relaties, financiën, opleiding en werk, blijven doorwerken”, aldus Dückers in het artikel van Trouw. “De crisis heeft bepaalde bestaande kwetsbaarheden, zoals inkomensverschillen of een broze gezondheid, uitgebuit en versterkt. In het ergste geval nemen de mentale problemen de komende jaren verder toe.”

“Het tweede scenario is dat men herstelt. Dat scenario past bij onderzoeken van tijdens de pandemie dat het welzijn en de mentale gezondheid weer verbeteren als de maatregelen minder strikt worden. Als het leven weer normaal wordt, kan het zijn dat de negatieve gevoelens die mensen ervaren hebben doordat ze zich bijvoorbeeld sociaal geïsoleerd voelden, weer verdwijnen.”

Ook ziet de hoogleraar nog een andere mogelijkheid, waarin onze mentale gezondheid er over het algemeen juist op vooruit zal gaan. Dückers: “Een derde optie hangt samen met wat we ‘de kwetsbaarheidsparadox’ noemen. Juist in landen met een hoge levensverwachting en met goede toegang tot de zorg, komen meer depressies en andere mentale problemen voor. Het kan zijn dat een langdurige blootstelling aan een stressvolle situatie als een pandemie de veerkracht van mensen verbetert en dat we op de lange termijn dus juist minder mentale problemen gaan zien.”

Hoewel we momenteel vooral zien dat de mentale gezondheid van diverse groepen is afgenomen, zijn de verwachtingen van Dückers voor de toekomst vrij optimistisch: “Ik denk dat het tweede scenario, waarin het welzijn van de bevolking herstelt als de acute crisis voorbij is, waarschijnlijker is dan het eerste. Het derde scenario is misschien het meest aansprekend. In een samenleving waar alles kan en alles maakbaar is, hakt tegenslag er direct in. Ik heb ergens het idee dat dit scenario vooral mensen aanspreekt die daar een beetje klaar mee zijn. In hun hart en in hun hoofd zijn ze liever stoer en weerbaar.”

“Maar het scenario heeft ook een donkere kant”, vervolgt hij. “Het suggereert dat je de samenleving af en toe aan tegenslag moet blootstellen, omdat het een heilzaam effect heeft. Bovendien moet je oppassen om het te veel uit te dragen. […] Voor mensen met een geringe weerbaarheid, kan het een klap in het gezicht zijn als je zegt dat de crisis ons sterker maakt, terwijl ze juist terecht behoefte hebben aan erkenning van hun problemen.” Ook heeft lang niet iedereen met dezelfde problemen en moeilijkheden te maken gehad, en zal de ene persoon een zwaardere klap hebben gekregen dan de ander. “We weten dat de crisis verschillende groepen op verschillende manieren heeft geraakt. […] Het is zeer waarschijnlijk dat er verschillende scenario’s gaan gelden voor verschillende groepen”, meent de hoogleraar.

Overigens staan we de komende tijd ook in Nederland mogelijk alweer voor nieuwe moeilijkheden en uitdagingen met betrekking tot de oorlog die gaande is in Oekraïne; de impact hiervan in ons land is nog lastig te voorspellen. Dit soort onzekerheden kunnen een trigger zijn voor (oude of nieuwe) angsten, de situatie kan mensen mentaal opnieuw uit evenwicht brengen. Puur kijkend naar de coronacrisis en de samenleving als geheel, lijkt er echter een reële kans te zijn dat we onze veerkracht terugvinden wanneer de mogelijkheden in ons leven weer toenemen.

Lees hier het volledige interview met Michel Dückers in het artikel van Trouw.