Voorbij de vooroordelen: omdenken kun je leren

04 aug Voorbij de vooroordelen: omdenken kun je leren

Hokjesdenken doen we – vaak onbewust – allemaal, of we het nu willen of niet. En dat is niet per definitie slecht, het is namelijk onlosmakelijk verbonden met hoe we als mens de wereld leren kennen. Het helpt ons bijvoorbeeld om dingen sneller te herkennen of om taken gemakkelijker uit te kunnen voeren aan de hand van ervaringen die we eerder hebben opgedaan. De keerzijde is dat ons brein geneigd is om vooroordelen te vormen waar we moeilijk weer vanaf komen. Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder legde in Het Grote Hokjesexperiment uit waar deze vooroordelen vandaan komen en wat je kunt doen om ze te verminderen.

Hoewel we ons graag distantiëren van ‘hokjesdenken’, is het vrijwel onmogelijk om er in het dagelijks leven aan te ontkomen. We beschouwen het als kortzichtig en worden zelf doorgaans niet graag in een hokje geplaatst, maar hebben het tegelijkertijd nodig om normaal te kunnen functioneren. In onderstaande video van de Universiteit van Nederland legt hoogleraar sociale psychologie Daniël Wigboldus uit dat onze drang om te categoriseren en dingen in hokjes te plaatsen een belangrijke functie heeft.

Toch kleven er ook nadelen aan de manier waarop onze hersenen informatie in hokjes plaatsen. Zo leidt het ertoe dat we ongewenst en onbewust ook mensen in categorieën indelen. Aan de hand van bijvoorbeeld bepaalde eigenschappen, uiterlijke kenmerken of gedragingen plakken we labels op mensen en creëren we associaties en stereotypes. Nog voordat we iemand echt leren kennen, hebben we een beeld of verwachting van diegene, enkel gebaseerd op het hokje waarin we die persoon geplaatst hebben aan de hand van onze eerste indruk. Dat is hoe ons brein nu eenmaal geprogrammeerd is om informatie te verwerken.

Dit soort vooroordelen zijn we in sociaal opzicht liever kwijt dan rijk, en met de nodige training kunnen we onze hersenen ook daadwerkelijk leren om anders met informatie om te gaan. Een belangrijke eerste stap is om je ervan bewust te zijn dat je hersenen geneigd zijn om vooroordelen te creëren, ook al wil je het niet. Pas dan kun je actief aan de slag gaan om je brein als het ware te herprogrammeren. Wigboldus legt in deze video uit waarom het zelfs gevaarlijk kan zijn als je niet onderkent dat er in je hersenen onbewust associaties en vooroordelen ontstaan.

In het EO-programma Het Grote Hokjesexperiment werd het hokjesdenken eens flink onder de loep genomen en werden proefpersonen bewust in verschillende groepen (hokjes) ingedeeld. Aan de hand van diverse generaliserende uitspraken werd gekeken hoe het ervoor staat met de vooroordelen in ons land, en gaven de proefpersonen aan hoe het voelt om zelf bevooroordeeld te worden. Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder gaf uitleg over de processen in ons brein die gepaard gaan met vooroordelen. Vaak komen deze gedachten voort uit een angstreactie in de hersenen, zo verklaarde hij. Ook gaf hij tips over hoe we ons gedrag er minder door kunnen laten beïnvloeden.

Dat is nog niet zo’n makkelijk klusje, vertelt Scherder, anders zouden we er namelijk niet zoveel last van hebben en zou het probleem er niet zijn. Als we onze vooroordelen willen aanpakken, moeten we daar echt moeite voor doen. Scherder: “Je merkt dan bij jezelf dat je dat gevoel ontwikkelt, je denkt: waarom denk ik dit over die dikke mevrouw, of over die man met die donkere huidskleur, of over wie dan ook. Dat gevoel is een conflict in jezelf, je denkt: dat wil ik niet voelen. En daar begint het proces als het goed is al op gang te komen van ‘nee ik verzet me daartegen, ik vind dit unfair’. De netwerken in de hersenen die daarbij betrokken zijn, die remmen weer op de gebieden die angst vertegenwoordigen. En dan merk je dat het gevoel van afkeer of aversie afneemt.”

Ook helpt het om je te verplaatsen in hoe het voor de ander is om zo bevooroordeeld te worden. Zo’n perspectief innemen activeert dezelfde remmende netwerken die controle geven over dat gevoel van afkeer. Andere manieren om vooroordelen te verminderen, zijn bijvoorbeeld om elkaar er onderling op te wijzen als mensen onterecht in hokjes worden geplaatst, en om juist contact te zoeken met mensen waar je (ongewild) vooroordelen over vormt. Dan zul je vanzelf merken dat die vooroordelen lang niet altijd kloppen met de realiteit.

Bekijk hier de volledige uitzending van Het Grote Hokjesexperiment. Wil je meer weten over hoe je kunt voorkomen dat je jezelf laat beïnvloeden door vooroordelen en discriminerende gedachten? Kijk dan ook eens naar deze video van de Universiteit van Nederland.