Meer oog voor de invloed van hormonen op het brein

30 jan Meer oog voor de invloed van hormonen op het brein

De anticonceptiepil is de laatste maanden veelvuldig onderwerp van gesprek geweest. Steeds meer wordt er stilgestaan bij wat we wel en ook juist niet weten over de effecten van de pil op de hersenen. Trouw plaatste dit weekend een interview met psycholoog en auteur Sarah Hill, waarin haar boek Je brein aan de pil besproken wordt.

Onderzoek naar de anticonceptiepil heeft zich in het verleden met name gericht op de fysieke werking op de geslachtsorganen en het voorkomen van een zwangerschap. Daarnaast is er veel onderzoek gedaan naar mogelijke bijwerkingen en gezondheidsrisico’s. Voor de mentale en emotionele effecten van de pil begint echter nu pas meer aandacht te komen.

Dat hormonen onder andere de hersenen en emoties beïnvloeden, is al langer bekend. Ook hebben een hoop vrouwen zelf al ervaren dat ze zich met het gebruik van de pil anders voelen dan zonder de pil. Toch is er vanuit wetenschappelijke onderzoeken nog maar weinig bekend over wat deze vorm van anticonceptie – waarbij de hormoonhuishouding duidelijk verandert – met ons brein kan doen. Hoog tijd dus dat we hier meer over te weten komen, zo vinden ook de Amerikaanse Sarah Hill en Nederlandse onderzoekster Estrella Montoya van de Universiteit Utrecht. Zij probeert met haar onderzoek de effecten van hormonen op de hersenen in kaart te brengen.

Niet anti-pil

Beide vrouwen benadrukken dat ze geen tegenstander zijn van de anticonceptiepil en dat ze het gebruik, met de huidige kennis die er is, ook niet zouden afraden. Wel zijn ze van mening dat er meer informatie nodig is, en vinden ze het belangrijk dat vrouwen mogelijke mentale effecten mee kunnen nemen in hun overweging om het middel wel of niet te gaan gebruiken. Zo stelt Sarah Hill in het interview met Trouw:

“We hoeven niet te zeggen: de pil is goed of slecht. We kunnen wel zeggen: er zijn periodes in een vrouwenleven waarin het zinnig is om hem te gebruiken, maar weet wat de pro’s en contra’s zijn. Als we die informatie niet hebben, zijn we afhankelijk van artsen.”

Individuele verschillen

Daarnaast is het belangrijk om erbij stil te staan dat niet iedereen hetzelfde reageert op de anticonceptiepil. Net zoals het fysiek niet voor iedereen precies dezelfde uitwerking heeft, zijn er op mentaal en emotioneel vlak ook verschillende reacties onder gebruikers. Zo geven sommige vrouwen aan dat hun emoties tijdens het gebruik van de pil ongewenst een stuk vlakker zijn, en voelen andere vrouwen zich (in positieve zin) emotioneel juist stabieler met het slikken van de geslachtshormonen. Hen helpt het soms om stemmingswisselingen te verminderen.

Dit komt doordat er in de natuurlijke cyclus schommelingen zijn in de hoeveelheid oestrogeen en progesteron (de geslachtshormonen) die worden afgegeven. Die veranderingen in de hormoonspiegel zorgen voor de verschillende stadia waarin een eicel zich ontwikkelt, de eisprong tot stand komt en – in het geval van geen bevruchting – de menstruatie volgt. Bij gebruik van de anticonceptiepil wordt de hormoonspiegel zoveel mogelijk constant gehouden met synthetische hormonen; hierdoor maakt het lichaam zelf minder geslachtshormonen aan en kan er bijvoorbeeld geen eisprong plaatsvinden. Maar ook in de emoties die door hormonen gestuurd worden, zitten hierdoor minder pieken en dalen.

Omgang met stress

Dat ook andere aspecten van de hormoonhuishouding met de pil kunnen worden beïnvloed, realiseert Hill zich pas als ze een presentatie bijwoont over onderzoek naar de effecten van jeugdtrauma op de afgifte van cortisol, dat betrokken is bij stressreacties:

“In een bijzin werd verteld dat alleen de resultaten van de mannelijke proefpersonen waren meegenomen. De vrouwen waren voor het onderzoek niet interessant, omdat de meesten anticonceptiepillen gebruikten en hun cortisolniveaus nauwelijks veranderden. Ik kon amper geloven wat ik hoorde. Thuis ben ik meteen in de literatuur gedoken. Ik probeerde wetenschappelijke publicaties te vinden die specifiek gingen over pil-gebruikende vrouwen en hun reactie op stress. Maar die kon ik aanvankelijk niet vinden. Wat ik wél vond waren voetnoten in onderzoek naar stress en cortisol waarin werd vermeld dat vrouwen aan de pil waren uitgesloten omdat die nauwelijks reageerden. Ik was geschokt.”

Ook legt ze uit welke gevolgen dit zou kunnen hebben: “Cortisol heeft een slechte naam, maar dat is niet terecht. Het helpt om stress aan te kunnen. Het maakt alert, het helpt ons dingen te leren en te onthouden. Voor de goede orde; het betekent niet dat vrouwen die aan de pil zijn niet nerveus worden in stressvolle situaties. […] Maar hun lichaam is vervolgens minder goed in staat om ermee om te gaan. Het patroon dat we zien is vrijwel hetzelfde als bij mensen die kampen met PTSS of chronisch trauma. Hoe komt dat? Onderzoekers zijn nu eindelijk met die vraag bezig. Ze zijn nog niet ver genoeg om te kunnen verklaren wat er precies gebeurt, maar gelukkig wordt er aandacht aan besteed.”

Meer onderzoek

Zo buigt ook de Nederlandse onderzoekster Estrella Montoya zich over de vraag wat de pil doet met de hersenen. Aan NEMO Kennislink laat ze weten: “Het is zo goed als zeker dat de pil inwerkt op het brein, op gebieden die belangrijk zijn voor stemming, angsten en plezier.” Uit dierstudies blijkt dat een bepaald type oestrogeen (estradiol) van invloed is op het serotoninesysteem, dat betrokken is bij het ervaren van een positieve, vrolijke stemming. Bij gebruik van de pil maakt het lichaam minder van dit type oestrogeen aan. “In theorie kan dat leiden tot minder serotonine, waardoor je je minder vrolijk voelt. Bij weinig estradiol zijn de prefrontale cortex en amygdala – hersengebieden waarmee je angsten onder de duim houdt – minder actief”, vervolgt Montoya.

Eerder deze maand sprak de onderzoekster in het radioprogramma Stax&Toine over het boek van Sarah Hill en wat er tot nu toe zoal bekend is over de pil en het brein. Beluister hier het fragment van NPO Radio 1.

Met deze inzichten ontstaan er eigenlijk steeds meer vragen over wat de anticonceptiepil en bijbehorende hormonen nou precies teweegbrengen in het lichaam. Het is duidelijk dat hormonen zich door het lichaam verspreiden en op meerdere plekken invloed kunnen uitoefenen. Dat neemt niet weg dat het ook erg belangrijk is om ongewenste zwangerschappen te voorkomen. Het wordt tijd dat mentale en emotionele bijwerkingen ook in de onderzoekswereld net zo serieus worden genomen als fysieke bijwerkingen, en dat vrouwen een weloverwogen keuze kunnen maken als het gaat om anticonceptie.