13 nov Als woorden tekort schieten, spreken kunst en wetenschap
Vroege traumatisering: als woorden tekort schieten, spreken kunst en wetenschap. Dit is het uitgangspunt van het festival dat in het najaar van 2021 georganiseerd wordt door CELEVT (Centrum Late Effecten Vroegkinderlijke Chronische Traumatisering) in samenwerking met een kunstenaarscollectief. Een meerdaags festival waarin zowel beeldende kunst, muziek, theater, film én wetenschap aan bod komen. Waarom wordt dit festival georganiseerd en waarom zijn kunst en wetenschap zo belangrijk om naast elkaar op een podium te zetten? Hieronder het woord aan drie deelnemende kunstenaars.
Erica Roozendaal, musicus
Het podium biedt vrijheid om moeilijke, maar ook mooie emoties en verhalen te delen. Verhalen worden op het podium emotioneel invoelbaar en kunnen iets oproepen wat de luisteraar zelf nog niet eerder heeft gevoeld of meegemaakt. Het delen van een verhaal is een steeds sterkere motivatie voor mij om musicus te zijn. Het mooie aan muziek is dat je niet concrete dingen hoeft te benoemen om de essentie van je belevingswereld te delen. De emotie, manier van spelen en de thematiek van de muziek zegt vaak genoeg over wat ik wil overbrengen.
Naast programma’s met alleen muziek, ben ik nu ook een voorstelling aan het maken waarin ik mijn eigen verhaal over mijn jeugd deel, zowel via muziek en beeld als via woord. Dit wordt een voorstelling voor kinderen. Ik vertel en uit zowel muzikaal als beeldend hoe ik reageerde op een thuissituatie die deels onleefbaar was voor mij. De belevingen en gevoelens vind ik veel interessanter om uit te werken dan de gebeurtenissen zelf. Bovendien denk ik dat de kans dat kinderen zich kunnen herkennen in gevoelens op die manier veel groter is dan wanneer het over concrete gebeurtenissen gaat.
Ik hoop dat de voorstelling kan bijdragen aan meer openheid, en handvatten kan bieden in hoe je contact kunt maken met een kind, of hoe een kind opener kan zijn in het uiten van een problematische situatie, mishandeling of misbruik. Al zou er maar één kind zijn dat zich minder alleen voelt omdat iemand een deel van zijn gevoelswereld heeft vormgegeven, dan zou ik een voldaan gevoel krijgen.
Judith Bruynzeels, theatermaker/tekenaar
‘Praten helpt’ is de slogan die de week tegen kindermishandeling dit jaar inzet. Wat is praten? Met woorden? Met beelden? Met je lijf? En hoe kan je luisteren als iemand praat? Waar in het mijnenveld van emoties kun je jezelf en elkaar verstaan?
Binnen mijn werk als theatermaker heb ik een audio-voorstelling ontwikkeld. Via de koptelefoon trek ik de luisteraars mijn belevingswereld in. Je ervaart hoe het is om je te verhouden tot de realiteit als je een trauma met je meedraagt. Ik speek en Floris, de componist, mixt de audio live.
Ik neem je mee in het verhaal waar ik verloren in de stad loop. De stad dient als metafoor voor de voortdurende onrust die zich in het lijf en hoofd heeft genesteld. “Beelden, gedachten, ketsen butsen tegen de binnenkant van je schedel en lijken geen uitweg te vinden.” Die ervaring biedt de opening tot het gesprek. Ik geloof sterk dat, als we eerst durven erkennen wat er gebeurt in de dynamiek tussen verteller en luisteraar, we pas echt kunnen gaan luisteren, kunnen gaan praten.
Trauma is grillig in zijn nestelvorm, waar blijven die indringende ervaringen? Als je er middenin zit, weet je vaak niet wat er precies gebeurt. De kunst van verdwijnen helpt om door te kunnen gaan. En daar komt ontkenning om de hoek kijken. Het kan niet zo zijn dat mij dit overkomt. Onmogelijk. Je dissocieert, je plaats je bewustzijn buiten de situatie. Elke vezel in je lijf is wanhopig op zoek naar elke vorm van controle.
Dit is niet alleen zo bij degene die het misbruik ondergaat. Wij, als mens, zoeken naar grip, om heftige situaties en de bijbehorende emoties de baas te kunnen blijven. Dit geldt vaak ook voor de luisteraar die naar een vreselijk verhaal luistert. Let maar eens goed op. De fysieke beweging van het lijf gaat ervan weg.
Praten helpt. Hoe dan?
Ik heb er 30 jaar over moeten doen om mijzelf te durven horen. Als ik moest praten werd er gevraagd om een narratief. Maar die verlies je, direct. Geuren sloeg ik op. Dwingende woorden van de dader. In mijn lijf raakte het vechten bevroren. Het zocht zijn uitweg. In drinken, blowen, schelden, oncontroleerbare armbewegingen. In onrust. In verdwijnen. Dat moet je zien te verstaan. Je moet je emoties durven toestaan. Bij jezelf. Om ze bij de ander te kunnen zien. Dan kan er wezenlijk contact ontstaan en kan spreken over misbruik gehoord worden. Via het lijf, beeld, en woord.
Annemijn Rijk, choreografe
Focus, spierspanning, ademhaling, beweging. Allemaal ingrediënten die sterk bepalen wat en hoe een lichaam communiceert. Het lichaam kan gezien worden als drager van een boodschap; leert men de codes van het lichaam kennen, dan weten we beter wat er speelt. Als ervaringsdeskundige weet ik dat een (vroeg)traumatische ervaring zich in een lichaam kan nestelen en jaren na dato zich via datzelfde lichaam kan uiten.
In mijn werk als choreograaf neem ik het lichaam als referentiepunt en als basis voor dat wat ons bindt. Mijn werk zou je kunnen omschrijven als ‘gebaseerd op waargebeurde verhalen.’ Zo creëerde ik de korte dansfilm Re:Born die gaat over opstaan en het terug-eigenen van een lichaam nadat het iets is aangedaan. De inspiratie hiervoor was vroegkinderlijk seksueel misbruik. Momenteel werk ik aan Last Resistance, een voorstelling over vroegkinderlijk trauma en de dissociatieve stoornis die daaruit ontstaat. Bij het maken van de voorstellingen focus ik me niet op vorm of de uiterlijke schoonheid van de bewegingen, maar zoek ik samen met de dansers naar hoe trauma’s en ervaringen opgeslagen kunnen liggen in een lichaam en hoe deze vaak onaangekondigd en ongevraagd naar buiten kunnen klappen, onszelf in de houtgreep kunnen nemen. Het is in mijn werk niet de vorm die de schoonheid van een beweging bepaalt, maar de inhoud.
Hoe kom je overeind als je zo hard het leven in geworpen bent? Hoe ga je verder als het leven je koud op je dak valt? Hoe sta je op als je niet weet hoe je lichaam bij elkaar te rapen? Re:Born gaat over een kracht die gevonden moet worden en die gevoeld moet worden in iedere vezel, de kracht die nodig is om (opnieuw) te geloven in het lichaam, die nodig is om op te staan.
Samen met danseres Nicole van den Berg heb ik gewerkt aan een choreografie waarbij de jonge vrouw telkens poogt en breekt, ze meerdere pogingen moet doen om op te staan. Door de focus volledig op haar lijf te leggen, volgen we een proces waarin we haar langzaamaan haar lange benen en frêle schouders voor zich zien winnen, om er op te kunnen bouwen. We zien hoe het trauma via en door het lichaam wordt overwonnen.
Meer informatie en speeldata van de voorstellingen
De audiovoorstelling Ik zoek een manier om te wachten van Judith Bruynzeels staat tijdens de Week tegen Kindermishandeling op 16 november om 19.30 uur en 17 november om 15.00 en 19.30 uur in Theater Tilburg. Kijk voor meer informatie over de voorstelling en haar tekenwerk op: www.judka.nl.
Re:Born van Annemijn Rijk is voor een kleine bijdrage van €1,- hier te bekijken. Meer weten over het werk van choreografe Annemijn Rijk? Kijk op www.bodyofart.nl.
Meer informatie over het festival rondom vroege traumatisering en kunst – dat voor het najaar van 2021 staat ingepland – volgt later.
* De afbeelding boven dit artikel is een schilderij van Erica Roozendaal, dat tevens te zien zal zijn in haar voorstelling.
Geen reactie's